Opinie: Roe vs. Wade of de fundamentele fout in de Amerikaanse politieke cultuur
30 juni 2022
De kogel is door de kerk. Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft, zoals het al in mei uitgelekte voorontwerp van arrest deed vermoeden, komaf gemaakt met de redenering van het Roe vs. Wade arrest uit 1973. Dat arrest steunde op het recht op privacy en oordeelde dat Amerikanen beschikken op het recht op abortus tot en met de levensvatbaarheid van de vrucht, namelijk tot zo’n 25 weken. De publieke opinie staat sinds enkele maanden in rep en roer rond de Amerikaanse abortuswetgeving en dat zal, nu het arrest effectief uitgesproken is, niet veranderen. In verschillende Vlaamse kranten en weekbladen verschenen er ook al verschillende opiniestukken die zich zorgen maken over de trigger laws. In reactie op de jurisprudentie van het Hooggerechtshof zullen verschillende Amerikaanse staten immers het recht op abortus terugdringen via hun parlementen.
Als arts en als jongere deel ik ook de zorgen van een deel van de Amerikanen. Abortus mag nooit getrivialiseerd worden tot uitsluitend een medische ingreep. Het gaat om een beginnend leven, maar vrouwen verplichten om een vrucht verwerkt uit verkrachting te houden, zoals sommige staten zouden willen in hun nieuwe wetgeving, is vele bruggen te ver.
Als overtuigd christendemocraat maak ik me tegelijkertijd evenveel zorgen over een minder belicht aspect van de zaak; het onvermogen om rationeel en constructief te debatteren in de Amerikaanse politiek. In de Amerikaanse politieke cultuur lijkt iedere piste naar een gedragen maatschappelijk compromis onmogelijk. Ik wil zeker niet beweren dat de Belgische regelgeving perfect is, maar de huidige regels zijn sterk ingeburgerd en onderdeel geworden van het maatschappelijk compromis. Dit houdt in, een termijn van 12 weken voor perfect gezonde kinderen en een niet-gelimiteerde termijn voor kinderen met zware afwijkingen of wanneer het leven van de moeder in gevaar is. Het Belgisch compromis maakt een voorzichtige afweging tussen de belangrijke bezorgdheden rond de autonomie van vrouwen en de vrijwaring van het fundamentele recht op leven van elke mens. Het is er niet zonder slaag of stoot gekomen, maar na een intens debat binnen de wetgevende macht.
De totstandkoming van de abortuswetgeving in de Verenigde Staten is anders verlopen. Hier werd het recht op abortus als donderslag bij heldere hemel ingevoerd door een beslissing van het Hooggerechtshof. Dit heeft er natuurlijk voor gezorgd dat het recht op abortus bijzonder doeltreffend beschermd werd, maar het heeft ook voor een ongekende maatschappelijke polarisering gezorgd. Bovendien werd in 1973 niet zomaar een recht op abortus erkend als grondwettelijk, maar meteen een recht op abortus tot en met de levensvatbaarheid van het kind. In een doorgaans meer conservatieve samenleving zoals in de Verenigde Staten is het niet meer dan logisch dat een dergelijk extreme termijn van 25 weken voor velen onverteerbaar is.
Deze splijtzwam heeft de laatste 50 jaar geresulteerd in een steeds meer toenemende polarisatie tussen progressieve en conservatieve Amerikanen. Het werd onmogelijk om de specifieke termijn besloten in Roe vs. Wade te bekritiseren of kritisch te benaderen. Bedenkingen over de termijn werden gelijkgesteld met het recht op abortus zelf willen doen verdwijnen. Als een gematigde, ietwat conservatievere democraat terecht vragen stelt bij de zeer extensieve termijn worden haar of zijn bedenkingen zonder schroom geframed als pro-life. Wanneer een gematigde, sociaal voelende republikein meent dat abortus mogelijk moet zijn in goed doordachte gevallen, werd zijn persoonlijke mening weggezet als een aanval op het recht op leven. In een dergelijk klimaat wordt het onmogelijk om een vruchtbaar wetgevend debat te starten en een maatschappelijk compromis te vinden.
Voor mij is Roe vs. Wade dus niet zomaar een gesneuveld monument voor de vrouwenrechten, maar evenzeer een baken van polarisatie. Rechters dwingen een politiek-filosofische uitspraak te doen over maatschappelijke thema’s die eigenlijk bitter weinig te maken hebben met een juridische vraagstelling is een fundamenteel verkeerde marsrichting voor een gezonde democratie en rechtstaat. Hoe moeilijk dit vandaag de dag ook is, de enige manier om tot een haalbare, gezonde, gedragen en lange termijn oplossing te komen in dit dossier, is via de wettelijke macht. In de onderhandelingen tussen democraten en republikeinen om tot een meerderheid te komen schuilt de enige hoop voor een levensvatbaar compromis dat de situatie kan beginnen depolariseren op een structurele manier. Zolang kritische bedenkingen over de specifieke termijn worden gelijkgesteld aan de splijtzwam ‘pro of contra’-abortus kan er geen gedegen oplossing komen in een gepolariseerde samenleving. Zonder een wettelijk politiek compromis komen we in situaties terecht à la Oklahoma waar politici – opgezweept door de publieke opinie – verregaande wetgeving goedkeuren en een vruchtbaar debat onmogelijk maken.
Kevin Maas - Voorzitter JONGCD&V